Als het echt gaat hozen…

Van een afstand lijkt het alsof er een reusachtige schildpad tegen de Deltadijk opkruipt, net boven Hallum in noord-Friesland. ‘De Heining’ hebben ze het gemaal gedoopt. Het was nogal een klus, er is binnendijks een sloot verdiept, verbreed en verlengd (de Hallumerhoeksterfeart) om een aansluiting op de Friese boezem te maken. En aan de andere kant, buitendijks, is in de vette zeeklei een diepe sleuf getrokken. Via die geul kan straks overtollig water naar de Waddenzee stromen.

Natuurbeheerder It Fryske Gea is dolenthousiast over het gemaal, want voor het eerst in lange tijd krijgt de zee weer vrij spel in de buitendijkse zomerpolders voor de kust bij Hallum. Een lage dijk (de Lontkade) in het uitgestrekte kwelderland achter de zeedijk, moest worden doorgestoken om de afvoer via de slenk mogelijk te maken. Enkele boeren die in het gebied grond pachten van It Fryske Gea hebben nog getracht het doorsteken van die dijk tegen te houden. Ze vinden dat de veiligheid onvoldoende is gewaarborgd. Maar de rechter in Leeuwarden wees hun eis af. Het belang van de natuur en van een efficiënte waterafvoer uit de Friese boezem woog zwaarder.

Er ligt in noord-Friesland zo’n 4200 hectare buitendijks kwelderland. Daarvan is ongeveer 1000 hectare zomerpolder – omdijkte lagere kwelders die alleen bij extreem hoog water onderlopen. Het zijn belangrijke broedgebieden voor vogels. In de zomer, van mei tot oktober, loopt er vee buitendijks.

Door het doorsteken van de Lontkade heeft het zeewater vrij spel in het kweldergebied. In beginsel kan de zomerpolder nu vaker onder water lopen. Daardoor zet zich voortdurend nieuw slib af, waardoor het gebied op een natuurlijke manier wordt opgehoogd. Dat proces gaat sneller dan de zeespiegelstijging, weet It Fryske Gea uit een 10-jarige proef die ooit met een andere zomerpolder is gedaan.

“Het bleek dat bodem van de polder in die periode met zeven centimeter groeide”, vertelt Chris Bakker, hoofd natuurkwaliteit van It Fryske Gea. “In diezelfde tijd steeg de zeespiegel met twee centimeter. Zo ontstaat in feite een natuurlijke buffer tegen de stijgende zeespiegel. De kwelder gaat straks werken als een golfbreker voor de zeedijk.

Het mes snijdt aan twee kanten, vult Kees Munting, omgevingsmanager van het Wetterskip Fryslân, aan. “Er wordt gesproken over een verdere versterking van de Waddenzeedijk. Als een hogere kwelder kan worden meegerekend bij de beoordeling van de veiligheid van een dijk, kan dat een stuk schelen. Dit wordt nu onderzocht.”

Bij het nieuwe gemaal is een ingenieuze vispassage aangelegd om soorten die van zout naar zoet willen migreren, zoals het stekelbaarsje en de glasaal, ongeschonden door te laten. De enorme, langzaam draaiende vijzels zijn zo gebouwd dat de vis volgens het waterschap onbeschadigd in het zoete water door het gemaal kan gaan. Vanaf de zeekant worden vissen via een systeem van bakken langs het gemaal geleid.

“Vooral voor de natuur is het een win-winsituatie”, zegt Munting. “Er is een prachtige, mooie slenk aangelegd buitendijks.” Bakker bevestigt dat. “Er komt nog bij dat kwelders vergeleken met bos vier keer zoveel CO2 kunnen vastleggen, blijkt uit recente studies. Die klei blijft daar voor altijd liggen, dus dat CO2 komt nooit meer vrij.”

Het project van het waterschap It Fryske Gea, het Wetterskip Fryslân en Rijkswaterstaat bij Hallum past in een groter plan van onder meer LandschappenNL, koepel van provinciale organisaties van landschapsbehoud. Volgens de samenwerkende natuurorganisaties kan de stijgende zee worden opgevangen door natuurlijker vormen van kustverdediging.

Onlangs publiceerde de Nederlandse Deltacommissaris een rapport waarin werd gewaarschuwd voor een snellere stijging van de zeespiegel vanaf 2050. De organisaties pleiten voor ‘bouwen met de natuur’, door zandmotors aan te leggen, waarbij de zeestroming aangevoerd zand naar zwakke plekken voert. Ook de aanleg van mosselbanken en zeegrasvelden die zand en slib vasthouden kunnen werken als natuurlijke golfbrekers. Het stimuleren van slibaangroei in de kwelders van buitendijks Friesland valt er ook onder.

Volgens de landschapsorganisaties kunnen natuurlijke processen in plaats komen van almaar hogere dijken en dammen. Tegelijk dienen deze oplossingen de soortenrijkdom en de leefbaarheid. In de coalitie ‘Natuurlijke Klimaatbuffers’ zitten naast de landschappen, de natuur- en milieufederaties, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Stichting Ark, Vogelbescherming, Waddenvereniging en het Wereld Natuur Fonds.